Czytajmy dzieciom codziennie – znaczenie książek dla rozwoju dziecka
,, Bez względu na to, ile masz zajęć, najważniejszą rzeczą, jaką możesz zrobić dla swojego dziecka, oprócz okazywania mu miłości przez przytulenie, jest codzienne głośne czytanie oraz radykalne ograniczenie telewizji ”
- J. Trelease -
Czytając dziecku zaspokajamy jego potrzeby emocjonalne – czego nie zrobi za nas komputer ani telewizja. Podczas czytania jesteśmy blisko, przytulamy dziecko, patrzymy na nie z miłością, poświęcamy mu czas. W zrozumiały dla niego sposób, rodzic swoim zachowaniem, przekazuje dziecku komunikat: „Kocham Cię i jesteś dla mnie bardzo ważny”. To właśnie dzięki poczuciu, że jest ważne i kochane, dziecko rozkwita, zaczyna budować wiarę w siebie, życzliwość, empatię, umiejętności społeczne. Rodzice są zazwyczaj pierwszym łącznikiem pomiędzy dzieckiem i książką. Wychowanie dobrego i szczęśliwego dziecka wymaga osobistego zaangażowania rodziców, poświęcenia mu czasu. Czas ten można wykorzystać na wspólne zabawy i czytanie książek dzieciom. Dzięki czytaniu dziecko uczy się słuchać i naśladować dźwięki, a więc należy czytać dziecku już od urodzenia. Czytanie na głos niemowlęciu stymuluje rozwój jego mózgu i buduje trwałe skojarzenie czytania z przyjemnością, poczuciem bezpieczeństwa i więzi. Świadome wychowanie czytelnicze - dziecka nieco starszego, polega na wprowadzaniu go w świat literatury poprzez recytowanie wierszyków, opowiadanie bajek, wspólne uczęszczanie do bibliotek bądź księgarni, rozmowy na temat przeczytanych książek.
Wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju i otwarcia się dziecka na otaczającą rzeczywistość. Powinien być jednocześnie czasem radości i pozytywnych doznań, jakie niesie odkrywanie świata. Doświadczenia, zdobyte w tym okresie, są często podstawą, na której buduje się osobowość, stosunek dziecka do siebie, do innych i do świata. Czasy w których żyjemy , to epoka szeroko rozwiniętej nauki i techniki, okres komputerów. Nic jednak nie zastąpi wspaniałego wynalazku przeszłych pokoleń, jakim jest książka literacka. Niezależnie od epoki, prądu literackiego, czy mody bywa ona wciąż czytana i opowiadana. Nikogo już dziś nie trzeba przekonywać, że ci, którzy więcej czytają - więcej wiedzą, rozumieją, mądrzej postępują, lepiej potrafią zrozumieć innych, a wspólne czytanie, czy czytanie dziecku, buduje poczucie więzi i daje, jakże potrzebne dla prawidłowego rozwoju dziecka, poczucie bezpieczeństwa. Książka należy do najpowszechniejszych form kontaktu z kulturą, z jej najpiękniejszym wymiarem – sztuką. Literatura interpretuje, dopełnia i wyraża świat doświadczany na co dzień. Pobudza intelekt, emocje, wyobraźnię, poszerza granice jednostkowego przeżywania. Swoiste cechy psychiki małego dziecka sprawiają, że utwór literacki nie tylko żywo pobudza wyobraźnię, ale również wpływa na procesy intelektualne, zwłaszcza przez wiązanie treści emocjonalnie ujmowanych z własnymi życiowymi doświadczeniami. Literatura dziecięca bardzo wyraźnie oddziałuje na uczucia małych dzieci. Przez dzieła literackie, proponowane dzieciom w wieku przedszkolnym, rozwijamy ich wrażliwość na piękno żywego słowa, wpływamy na przeżycia estetyczne i intelektualne - stymulujące rozwój własnej ekspresji . Wprowadzenie dziecka w świat literatury należy uważać za bardzo ważne zadanie , ponieważ jest to wprowadzanie w świat bogatych wartości. Stałe kontakty ze starannie dobranymi utworami literackimi – piękną książkę, zawierającą obok tekstu literackiego prawdziwie artystyczną ilustrację, budzą wrażliwość estetyczną dziecka, a jednocześnie sprzyjają rozwijaniu jego postaw twórczych, wyzwalaniu form ekspresji słownej, plastycznej i innych.
Zauważalny jest wpływ literatury na rozwój intelektualny dziecka. Książka bowiem- poszerza możliwości poznawania, zaspokaja potrzebę informacji, wzbogaca zdobyte już wiadomości i utrwala je. Literatura to także wzorzec pięknej polskiej mowy, przykład poprawnego języka zarówno pod względem gramatycznym, jak i dźwiękowym. Książka – jej treść, a także ilustracja, aktywizują myślenie dziecka, które zaczyna porównywać, analizować, szukać przyczyn i skutków, wyciągać wnioski, ćwiczyć pamięć. Żywe reakcje dziecka wywołane poznanym utworem literackim są natomiast dowodem wpływu literatury na sferę emocjonalną idącą w parze z wychowaniem społecznym. Kontakt z książką zaspokaja u dziecka potrzebę wzorów zachowań oraz poczucia społecznych więzi. Słuchając czytanego tekstu dziecko kreuje postacie bohaterów, tworzy własne wyobrażenia, uruchamia możliwości interpretacyjne i kreacyjne. Kolejne - wielkie zadanie wychowawcze literatury dziecięcej to wychowanie przez sztukę, dla którego wrażliwość i wyobraźnia są najmocniejszą podporą . Książka wpływa na wzmocnienie uczuć i więzi rodzinnych, na wyrabianie umiejętności nawiązywania szerszych kontaktów społecznych – działania na rzecz innych. Książka dostarcza dzieciom wiele radości - humoru, bawi je, a zarazem staje się podstawą do wspólnych zabaw, ulotnych jeszcze, ale już przyjacielskich więzi . Rozważając problem znaczenia książki dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym nie można pominąć ważności literatury w przygotowaniu dzieci do nauki czytania . Lektura w przedszkolu nigdy nie jest celem samym w sobie, najczęściej zaś stanowi punkt wyjścia dla jakiegoś przedsięwzięcia wychowawczego. Od każdego kontaktu literackiego prowadzi jakaś droga w działanie. Dziecko trzyletnie słucha krótkich opowiadań, wierszy, tekstów inscenizowanych, samodzielnie ogląda książeczki: okładkę, ilustracje, które mają największe znaczenie dla „czytelnika” w tym wieku. Dziecko czteroletnie wyrabia umiejętności wypowiedzi na temat ilustracji w książkach, wygłasza krótkie wiersze, poznaje wartości utworów budzących wrażliwość na dobro i zło. Pięciolatki podejmują próby własnych inscenizacji i ekspresji słownej, poznają utwory o charakterze lirycznym i humorystycznym. W pracy z dziećmi sześcioletnimi dużo uwagi poświęca się na problemie rozbudzania zainteresowań książką, kształtowaniu intelektualnego i emocjonalnego stosunku do książki. Niektóre sześciolatki samodzielnie czytają krótkie teksty w powiązaniu z oglądaniem odpowiednich ilustracji. Kontakt z ilustracją wytwarza zainteresowanie tekstem, wywołuje przeżycia emocjonalne, pobudza wyobraźnię i ciekawość. Ciągły kontakt z książką jest okazją do uczenia ich poszanowania i wyrabiania przekonania, że książka jest źródłem ciekawych przeżyć, wiedzy i rozrywki. Aby jednak książka mogła sprostać oczekiwaniom czytelnika, a tym samym spełniać pewne funkcje, musi być właściwie dobrana zarówno pod względem wartości poznawczych, kształcących, jak i wychowawczych. Powinna także bawić, śmieszyć i wzruszać. Wybierając książki dla dzieci należy pamiętać o wieku, potrzebach i zainteresowaniach wychowanków, a także o poziomie ich rozwoju umysłowego i emocjonalnego. Czytanie jest dziś ważniejsze niż było kiedykolwiek w przeszłości, gdyż tylko wyrobiony czytelnik jest w stanie radzić sobie w powodzi informacji i nadążyć za szybkim rozwojem wiedzy.
Tymczasem, jak na ironię, współczesne dzieci dorastają w ubogim językowo środowisku. Rodzice – z braku czasu oraz świadomości, że codzienny kontakt z dzieckiem, wypełniony rozmowami, wspólnymi zabawami i czytaniem, jest niezbędny dla jego pełnego rozwoju - coraz mniej poświęcają dzieciom czasu, mało z nimi rozmawiają i mało im czytają. Zabawy z rówieśnikami na podwórku są coraz rzadsze, dziadkowie mają coraz mniejszy udział w wychowywaniu wnuków. Kontakt z żywym słowem wyparła telewizja, której narzędziem nie jest język, lecz obraz. W efekcie dzieci coraz gorzej znają język. Nie potrafią dobrze wymawiać słów, nie rozumieją najprostszych tekstów i poleceń. Są coraz gorzej przygotowane do wyzwań szkoły i życia.
Najważniejszą rolę w budowaniu nawyku czytania powinien odgrywać dom, ale przedszkole i szkoła mogą i powinny uzupełniać domowe czytanie, a tam, gdzie całkiem go brak, dać zaniedbanym dzieciom szansę codziennego kontaktu ze słowem czytanym. Przedszkole może także prowadzić edukację rodziców na temat roli, jaką czytanie odgrywa w rozwoju psychicznym, umysłowym i moralnym dziecka. Codzienne czytanie jest łatwym i bezinwestycyjnym sposobem na osiągnięcie tego celu. I dzieci je uwielbiają. Warunek powodzenia tej metody to dobra wola dorosłych i ich motywacja do codziennego czytania, wyrastająca z przekonania, że jest ono ważne i może odmienić życie.
Jeśli chcemy, by dzieci wyrosły na wykształconych, kulturalnych, mądrych i dobrych ludzi wychowujmy je w miłości do książek, codziennie czytając im dla przyjemności: w domu, w przedszkolu i w szkole. O przyszłości naszego kraju zadecyduje poziom ludzi, których wychowujemy dziś. Codzienne głośne czytanie dziecku jest najlepszym i najskuteczniejszym sposobem wychowania czytelnika – człowieka samodzielnie myślącego, posiadającego wiedzę i kompetencje jej poszerzania. Umiejętność słuchania sprzyja stałemu zwiększaniu słownictwa zarówno biernego jak i czynnego. Kształcenie i kształtowanie języka dziecka łączy się integralnie z rozwijaniem jego myślenia.
Nasze przedszkole, w pełni doceniając rolę i olbrzymią wagę książek w procesie wychowania dziecka, aktywnie włączyło się w kampanię Cała Polska Czyta Dzieciom i jej realizację poprzez akcję "Czytające Przedszkola”. Realizujemy program autorski, opracowany przez nauczycielki przedszkola ,,Sówka” - „ Wspomaganie przez czytanie”, umożliwiający dzieciom poznawanie utworów literatury dziecięcej i rozwijanie ich zainteresowań czytelniczych poprzez jak najczęstszy kontakt z książką. Czytanie kształtuje dobre nawyki czytelnicze i promuje wartościową literaturę dla dzieci.
Czytajmy dzieciom! Pielęgnujmy te szczególne chwile, kiedy możemy wybrać się w daleką podróż bez biletu, paszportu, a nawet… na koniec świata. Dzieci kochają książki i na pewno pokochają tych, którzy im je czytają!
Opracowanie – Mariola Pawlak, na podstawie :
Frycie S. ,Kaniowska – Lewańska I.: ,,Kultura literacka w przedszkolu”, Warszawa 1998.
Huszcz M., Cichoń – PiaseckaM.: ,, A potem żyli długo i szczęśliwie…”, Wychowanie w przedszkolu”, 2003 nr 6.
Lenartowska K. , Świętek W.: ,, Praca z tekstem w klasach I-III, Warszawa 1982.
Mystkowska H.: ,,Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1991.
Papuzińska J.: ,, Inicjacje literackie, problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką”, Warszawa 1988.
Ratyńska H.: ,,Rola książki i czasopisma w wychowaniu przedszkolnym”, Warszawa 1988.
Szefler E.: ,,Książka literacka dla dziecka w edukacji wczesnoszkolnej”, Bydgoszcz 1998.
Taraszkiewicz M.: ,,Książki warte czytania…dzieciom”, Warszawa 1995.
